Επιδημιολογία του καρκίνου

Επιδημιολογία του καρκίνου είναι η μελέτη της νόσου στους πληθυσμούς

Γράφει η 

Δρ Σάββη Μάλλιου Κριαρά 

Ειδικός Παθολόγος-Ογκολόγος, MD, PhD

Επιδημιολογία είναι η ανάλυση των ποσοστών στο χρόνο, αλλά και τα χαρακτηριστικά των ασθενών στους οποίους αναπτύσσεται η νόσος, αλλά και αυτών στους οποίους δεν αναπτύσσεται.

Επιδημιολογία είναι η μελέτη των νόσων στους πληθυσμούς.

Επίσης, η επιδημιολογία περιλαμβάνει προσδιορισμούς των αποτελεσμάτων της θεραπείας, πρόληψης και προσυμπτωματικού ελέγχου σε ομάδες πληθυσμών.

Η περιγραφική επιδημιολογία περιλαμβάνει τα ποσοστά επίπτωσης και θνησιμότητας, επιβίωσης και τον αριθμό των περιπτώσεων μιας νόσου που έχει διαγνωστεί σε ένα συγκεκριμένο πληθυσμό.

Τα ποσοστά επίπτωσης και θνησιμότητας συχνά εκφράζονται σαν ο αριθμός των περιπτώσεων σε 100.000 στην ομάδα κινδύνου.

Αυτά τα ποσοστά, συχνά, είναι προσαρμοσμένα στην ηλικία, που σημαίνει ότι μαθηματικά είναι προσαρμοσμένα  σε έναν συγκεκριμένο πληθυσμό για να αφαιρεθεί η επίδραση της αλλαγής της ηλικίας με τον χρόνο.

Ο καρκίνος είναι μιας νόσος των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων. Με την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που είναι ηλικίας άνω των 70 ετών, τα τελευταία 30 χρόνια, ο απόλυτος αριθμός ανά 100.000 ασθενών με καρκίνο έχει, επίσης, αυξηθεί. Προσαρμόζοντας τους ρυθμούς νόσου στην ηλικία απομακρύνεται η επίδραση της ηλικίας.  Αυξήσεις στην επίπτωση και τη θνησιμότητα  που είναι ηλικιακά ρυθμιζόμενες οφείλονται σε άλλες αιτίες εκτός από την ηλικία.

Η επιβίωση είναι ο χρόνος από τη διάγνωση μέχρι το θάνατο. Ένα συχνά χρησιμοποιούμενο μέτρο επιδημιολογίας είναι το ποσοστό των ασθενών που είναι ζωντανοί μετά 5 έτη από τη διάγνωση.

Η επιδημιολογία του καρκίνου είναι η μελέτη των παραγόντων που επηρεάζουν τον καρκίνο, για να βρεθούν οι αιτίες του καρκίνου και για να αναπτυχθούν καλύτερες θεραπείες.

Μερικοί ερευνητές έχουν υποστηρίξει κατά καιρούς  ότι οι κλινικές δοκιμές που γίνονται δεν έχουν επαρκή στατιστική ισχύ για να αποδείξουν όφελος στη θεραπεία.

Σε πολλές περιπτώσεις, τα ευρήματα από επιδημιολογικές μελέτες παρατήρησης δεν έχει επιβεβαιωθεί από τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες.

Οι κορυφαίοι τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου σε παγκόσμιο επίπεδο είναι οι εξής:

• το κάπνισμα, το οποίο συνδέεται στενά με τον καρκίνο του πνεύμονα, του στόματος, του φάρυγγα και πολλών άλλων
• η κατανάλωση αλκοόλ, η οποία συνδέεται με τον καρκίνο του στόματος, του οισοφάγου, του μαστού, του ήπατος και άλλων καρκίνων
• μια διατροφή χαμηλή σε φρούτα και λαχανικά, συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, και πιθανώς άλλων καρκίνων
• η παχυσαρκία, η οποία συνδέεται με καρκίνο του παχέος, του μαστού, του ενδομητρίου, και πιθανώς άλλων καρκίνων
• ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων,  προκαλεί καρκίνο του τραχήλου μήτρας και ορισμένες μορφές καρκίνου του πρωκτού

Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου περιλαμβάνουν τη χρήση εξωγενών ορμονών (π.χ., η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης προκαλεί τον καρκίνο του μαστού), την έκθεση στην ιονίζουσα ακτινοβολία και την υπεριώδη ακτινοβολία, και την επαγγελματική έκθεση σε χημικές ουσίες.

Συχνότητα εμφάνισης δεύτερου καρκίνου σε επιζώντες καρκίνου

Οι επιζώντες καρκίνου, έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης για έναν δεύτερο πρωτοπαθή καρκίνο, και οι πιθανότητες είναι περίπου δύο σε εννέα. Ο αυξημένος κίνδυνος πιστεύεται ότι οφείλεται, κυρίως, στους ίδιους παράγοντες κινδύνου που παρήγαγαν το πρώτο καρκίνο, όπως το γενετικό προφίλ του ατόμου, το αλκοόλ και η χρήση καπνού, η παχυσαρκία, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες και η θεραπεία για τον  πρώτο καρκίνο με χημειοθεραπευτικά φάρμακα ή ακτινοβολία. Οι επιζώντες του καρκίνου πρέπει να κάνουν συχνά έλεγχο για καρκίνο.

Στατιστικά και Επιδημιολογικά Δεδομένα (στην Ελλάδα)

Ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου (24,4%) μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ αυξητική τάση παρουσιάζει τόσο η συνολική, όσο και η κατά αιτία θνησιμότητα από καρκίνο. Από τη σύγκριση των μέχρι τώρα καταγεγραμμένων περιπτώσεων στο ΕΑΝ σε σχέση με τα στοιχεία θνησιμότητας από καρκίνο της (ΕΛΣΤΑΤ), προκύπτει ότι η υποδήλωση της νοσηρότητας του καρκίνου στη χώρα μας αγγίζει συνολικά το 60%. Συνεπώς, δεν είναι εφικτή η αποτύπωση του πραγματικού μεγέθους του προβλήματος στην Ελλάδα και, ως εκ τούτου, η παροχή αξιόπιστων και συγκρίσιμων στοιχείων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η βελτίωση της καταγραφής των δεδομένων που αφορούν στον καρκίνο και η αναβάθμιση και ενίσχυση του ΕΑΝ αποτελούν προτεραιότητα για το ΚΕΕΛΠΝΟ και το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. 

Το Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών (ΕΑΝ) αποτελεί αρμοδιότητα του Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), σύμφωνα με το Ν.3370/2005  περί «οργάνωσης και λειτουργίας των υπηρεσιών δημόσιας υγείας», ωστόσο  το ΚΕΕΛΠΝΟ παρέλαβε ουσιαστικά το Αρχείο τον Ιούνιο του 2008. Από τότε μέχρι σήμερα καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια να αναπτύξει και να λειτουργήσει το Αρχείο σύμφωνα με τα σύγχρονα και αναβαθμισμένα διεθνή πρότυπα.

Το Αρχείο έλαβε άδεια (α/α μητρώου αδειών 1116) λειτουργίας αρχείου/επεξεργασίας με ευαίσθητα δεδομένα από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, σύμφωνα με το άρθρο 7, παρ. 2, στοιχ. ε’ περ. γγ του Ν.2472/1997, περί «προστασίας ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα». (Θεσμικό Πλάισιο)

Πληροφορίες για τους επαγγελματίες υγείας

Στo πλαίσιο της αναβάθμισης του ΕΑΝ η καταγραφή των νέων περιπτώσεων και μεταστάσεων καρκίνου βασίζεται σε ένα δίκτυο υγειονομικών υπαλλήλων από τα νοσοκομεία και τις ιδιωτικές κλινικές της χώρας, τους «καταγραφείς» σύμφωνα με τις με αρ. πρωτ.: Υ4α/οικ.136216/9-12-2011 και 1010/12-2011 Εγκυκλίους. Οι καταγραφείς, οι οποίοι είναι κυρίως επισκέπτες/τριες υγείας, υπηρετούν ήδη στα νοσοκομεία ως μόνιμο προσωπικό και θα ασχοληθούν με τη συλλογή των δεδομένων καρκίνου κατά αποκλειστικότητα στα Νοσοκομεία και Ιδιωτικές Κλινικές με  περισσότερες από 300 κλίνες και για τα Ειδικά Αντικαρκινικά Νοσοκομεία.
Οι καταγραφείς βρίσκονται σε απευθείας επικοινωνία με το Γραφείο του ΕΑΝ στο ΚΕΕΛΠΝΟ με στόχο την υποστήριξη και συνεχή εκπαίδευσή τους και είναι σε πλήρη συνεργασία με τις Ογκολογικές Επιτροπές των Νοσοκομείων και Ιδιωτικών Κλινικών, σύμφωνα με την αρ. πρωτ.: Υ4α/οικ.11056/28-1-2011 Απόφαση, με θέμα «Σχετικά με ενεργοποίηση ογκολογικών επιτροπών σε Νοσοκομεία και Ιδιωτικές Κλινικές». Σε περίπτωση που αυτές δεν έχουν ενεργοποιηθεί θα πρέπει να ενεργοποιηθούν άμεσα.
Το εγχειρίδιο μοιράσθηκε στους καταγραφείς στην ημερίδα με θέμα: «Πρόληψη του Καρκίνου και Προαγωγή της Δημόσιας Υγείας: από το ΕΑΝ στο τώρα» που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, την 1η Φεβρουαρίου 2012. 
Τα συλλεχθέντα, μέσω του εντύπου στοιχεία, εισάγονται στην κεντρική βάση του ΕΑΝ στο ΚΕΕΛΠΝΟ μέσω της διαδικτυακής εφαρμογής, η οποία έχει αναπτυχθεί για το σκοπό αυτό. Λεπτομέρειες για τη χρήση της εφαρμογής δίνονται μόνο στους καταγραφείς.
Η μεταφορά των δεδομένων από και προς το ΕΑΝ γίνεται μέσω της χρήσης ειδικών πρωτοκόλλων ασφαλείας για τη διασφάλιση των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Για τον ίδιο λόγο, τα δεδομένα τα οποία αποθηκεύονται στο ΕΑΝ κρατούνται σε κρυπτογραφημένη  μορφή.
Η κωδικοποίηση της πληροφορίας που αφορά στις νεοπλασίες και θα συλλέγεται από τους καταγραφείς θα κωδικοποιείται από το κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικού του Γραφείου ΕΑΝ στο ΚΕΕΛΠΝΟ. Η κωδικοποίηση γίνεται με βάση τα πρότυπα: Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης Ογκολογικών Νοσημάτων, 3η έκδοση (ICD-O-3) και Διεθνής Ταξινόμηση Παιδικού Καρκίνου 3η έκδοση (ICCC-3).

Κίνδυνος για καρκίνο

Ο κίνδυνος για καρκίνο συνήθως συσχετίζεται με κάποιον άλλο πληθυσμό. Π.χ. μεταξύ 1996-2000, ο ρυθμός θνησιμότητας καρκίνου μαστού στις μαύρες γυναίκες ήταν 35,9 σε 100.000 πληθυσμό και στις λευκές (όχι Ισπανές) ήταν 27,4 σε 100.000 πληθυσμό. Άρα σε αυτή τη χρονική περίοδο ο κίνδυνος θανάτου για τις μαύρες γυναίκες ήταν 1,31 φορές υψηλότερος από τις λευκές (35,9/27,4).

Ο κίνδυνος για καρκίνο έχει εξωτερικές και εσωτερικές επιδράσεις. Εξωτερικές επιδράσεις είναι  η μόλυνση του περιβάλλοντος,  ο τρόπος ζωής και η διατροφή, ενώ εσωτερικές επιδράσεις είναι  η γενετική.

Ένας αριθμός γονιδίων, πολυμορφισμών και γενετικών μεταλλάξεων έχουν αναγνωρισθεί, επίσημα ότι προδιαθέτουν για μια νόσο. Όλο και περισσότεροι ανακαλύπτονται με την πάροδο του χρόνου. Έλεγχος αυτών των γονιδίων μπορεί να αποκαλύψει πληθυσμούς που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Ο έλεγχος για μεταλλάξεις των BRCA γονιδίων είναι ένα καλό παράδειγμα για τις γενετικές μεταλλάξεις και τους πολυμορφισμούς και τον κίνδυνο για καρκίνο. Τα γονίδια BRCA1 και BRCA2 είναι γονίδια με καλά προσδιορισμένες αλληλουχίες DNA. Μερικές μεταλλάξεις BRCA1 και BRCA2 είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού και καρκίνο των ωοθηκών και πιθανόν και για άλλους καρκίνους. Άλλες πάλι μεταλλάξεις BRCA δεν αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο μαστού. Μια μετάλλαξη BRCA με άγνωστη σημασία, σε μία ασθενή με ένα ιστορικό καρκίνου του μαστού σε πολλά μέλη της οικογένειας σημαίνει ότι η μετάλλαξη σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο. Τέτοια μετάλλαξη σε γυναίκα χωρίς οικογενειακό ιστορικό δεν έχει σημασία.

Η ικανότητα έγκαιρης διάγνωσης της ανάπτυξης ενός συγκεκριμένου καρκίνου μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να βοηθήσει στην έγκαιρη θεραπεία, αλλά και να δημιουργήσει, σε άλλες περιπτώσεις, ορισμένα ηθικά διλήμματα. Μπορεί να επιτρέψει την έγκαιρη παρέμβαση, ώστε να αποτραπεί η νόσος και να περιορίσει τη σοβαρότητά της.

Η χημειοπροφύλαξη και ο προσυμπτωματικός έλεγχος μπορεί προσεκτικά να χρησιμοποιηθούν για πληθυσμούς υψηλού κινδύνου. Σήμερα, όσοι έχουν υψηλό κίνδυνο για καρκίνο μπορούν να κάνουν εντατικό screening για έλεγχο καρκίνου. Ακόμη και αυτός ο έλεγχος αν και θεωρείται σωστός μπορεί να είναι λιγότερο αποτελεσματικός για όσους έχουν αυξημένο κίνδυνο. Θεωρητικά, ο προσυμπτωματικός έλεγχος μπορεί να να οφελήσει αυτούς με σποραδικό καρκίνο και όχι αυτούς που έχουν αυξημένο γενετικό κίνδυνο για καρκίνο.

Η κατηγοριοποίηση των πληθυσμών είναι σημαντική στην επιδημιολογία

Οι πληθυσμοί ταξινομούνται ανάλογα με την ηλικία, την εθνικότητα, την φυλή, τη χώρα, την περιοχή καταγωγής, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση κ.α.

Η φυλή και η εθνικότητα είναι οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες κατηγορίες. Η ταξινόμηση της καταγωγής χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό μιας ομάδας με υψηλότερη επίπτωση σε μια ειδική γενετική μετάλλαξη ή πολυμορφισμό.

Οι 185del AG ΚΑΙ 5383INCc μεταλλάξεις στο  BRCA1 γονίδιο και η 617delT μετάλλαξη στο BRCA2 γονίδιο έχουν βρεθεί σε 2,5% των Εβραίων Askenazi. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η επίπτωση αυτών της μεταλλάξεων σε αυτή την ειδική ομάδα πληθυσμού προέκυψαν από μεταλλάξεις 1.200 έτη πριν.

Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση και η μόρφωση μπορούν να σχετίζονται με τον κίνδυνο νόσου και θανάτου. Ένα υψηλότερο ποσοστό καρκίνου μαστού παρατηρείται στις γυναίκες που κάνουν καριέρα και δεν κάνουν παιδιά πριν τα 30 έτη και έχουν έναν γνωστό κίνδυνο για καρκίνο μαστού.

Η φυλή και η εθνικότητα σχετίζονται με άλλες κατηγορίες, για να προσδιοριστεί, ο κίνδυνος, η επίπτωση και η θνησιμότητα στον καρκίνο, όπως τους φτωχούς και τους ευκατάστατους.

Τα σχέδια θεραπείας και τα αποτελέσματα των μελετών

Ο προσδιορισμός των αποτελεσμάτων των θεραπειών αποτελεί έναν σημαντικό τομέα στην επιδημιολογία του καρκίνου. Μια φάσης ΙΙ μελέτη δείχνει ότι μια θεραπεία δουλεύει και συρρικνώνει έναν όγκο. Μια μελέτη φάσης ΙΙΙ συγκρίνει δύο θεραπείες για να φανεί η αποτελεσματικότερη.

Οι μελέτες πρόληψης απαιτούν φάσεως ΙΙΙ μελέτες για να δείξουν αποτελεσματικότητα. Οι κλινικές μελέτες δείχνουν την καταλληλότητα μιας θεραπείας σε συγκεκριμένο περιβάλλον. Πόσο καλά η θεραπεία λειτουργεί στον πληθυσμό είναι η αποτελεσματικότητα σε όλους τους πληθυσμούς.

Η μελέτη των σχεδίων της θεραπείας χρησιμοποιείται στην επιδημιολογία. Για παράδειγμα οι γυναίκες με τοπική νόσο με καρκίνο μαστού αντιμετωπίζονται ανάλογα με την γεωγραφική τους κατανομή, άλλες με ογκεκτομή και ακτινοθεραπεία και άλλες με μαστεκτομή μόνο.

Η εθνικότητα και η κοινωνικοοοικονομική κατάσταση παίζουν μεγάλο ρόλο στη θεραπεία. Οι λόγοι γι’ αυτές τις διαφορές είναι πολύπλοκοι και κυμαίνονται από την ικανότητα του ατόμου να κατανοήσει την ανάγκη για εξατομικευμένη θεραπεία μέχρι την ανικανότητα λόγω φτώχειας κάποιου ασθενή να μεταφερθεί σε κάποιο ειδικό κέντρο και την αδυναμία να διαθέσει κάποια χρήματα για την μοριακή ανάλυση του όγκου. Οι ασθενείς, επίσης με σοβαρά συνοδά νοσήματα δεν πρέπει να υποβάλλονται σε επιθετικές θεραπείες καρκίνου γιατί κινδυνεύουν από  μεγάλη θνησιμότητα λόγω της θεραπείας. Εδώ είναι το παράλογο της ιστορίας, παρακολουθώντας με το τι γίνεται στα ογκολογικά κέντρα, όπου ετοιμοθάνατοι ασθενείς με πολλά προβλήματα υγείας υποβάλλονται σε χημειοθεραπείες  υψηλού κόστους και δυνητικά θανατηφόρες, λόγω της κακής κατάστασης της υγείας τους. Κάποιοι ογκολόγοι τις βαφτίζουν θεραπείες διάσωσης…

Δυστυχώς, οι κοινωνικές διακρίσεις, αλλά και πολλοί άλλοι παράγοντες, που θα τους διαφωτίσει το Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών, παίζουν ρόλο στην επιδημιολογία του καρκίνου…

Να προτιμάτε τις φυσικές θεραπείες για τον καρκίνο, σύμφωνα με το Μοριακό Προφίλ του Όγκου

Η ζωή είναι πολύτιμη.

Η ζωή είναι δική σας. Πάρτε την στα χέρια σας!

Τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για τον καρκίνο 

Πατήστε, εδώ, για να παραγγείλετε τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για τον καρκίνο 

Η καθοδήγηση για την επιλογή των ποιων συμπληρωμάτων διατροφής, από τα ανωτέρω, είναι κατάλληλα  για την ασθένειά σας θα γίνει σε συνεννόηση με το θεράποντα ιατρό.

Διαβάστε, επίσης,

Mοριακός χάρτης του καρκίνου του μαστού

Τα γηριατρικά σύνδρομα

Θεραπεία πρώιμου καρκίνου του πνεύμονα χωρίς χειρουργείο

Πρόληψη και θεραπεία ασθενειών με την άσκηση

Οι ασθενείς που έχουν καρκίνο δεν έχουν όλοι καρκίνο

Θεραπεία του καρκίνου εξατομικευμένα

Που μπορεί να εφαρμοστεί το μοριακό προφίλ

Μοριακό προφίλ του όγκου

Οι θυμωμένοι επιζήσαντες από καρκίνο

Πότε θα ανησυχήσετε για κακοήθεια

Η ασθένεια δεν υπάρχει

Τι είναι ο καρκίνος;

Τρόποι για να τονώσετε το ανοσοποιητικό σας σύστημα

Γιατί η ολιστική θεραπεία του καρκίνου έχει τα καλύτερα αποτελέσματα

Θεραπεία μέσω της ψυχής

Πώς τα αρνητικά συναισθήματα μετατρέπονται σε ασθένειες

Τα χαρακτηριστικά ενός καλού γιατρού

Η Ιατρική του emedi

Ποιότητα ζωής και καρκίνος

Γιατί κάποιος παθαίνει λευχαιμία

Μυστικά για τα καρκινικά κύτταρα

Θεραπεία του καρκίνου εξατομικευμένα

H θεραπεία του καρκίνου με αντινεοπλαστόνια

Η μεγάλη αλήθεια για τη θεραπεία του καρκίνου

Η στροφή στην Εναλλακτική Ιατρική

Από τι προκαλείται ο καρκίνος

Εναλλακτικές θεραπείες για τον καρκίνο

Η μοναξιά φταίει για την εμφάνιση καρκίνου

Τι σχέση έχει το άγχος με τον καρκίνο;

Κάντε μόνο θετικές σκέψεις

Φυσιορρύθμιση

Θεραπεία μέσω της ψυχής

www.emedi.gr