Εναλλακτικές Θεραπείες Βότανα Κλασική Ιατρική Νευρολογία Παθολογία Παιδιατρική Το γέλιο είναι υγεία

Το βότανο του Αγίου Ιωάννη

18 Ιουνίου 2014

Το βότανο του Αγίου Ιωάννη. Το βαλσαμόχορτο θεωρείται το βότανο της κατάθλιψης κι έχει και άλλες ιδιότητες και χρήσεις

Το βότανο του Αγίου Ιωάννη

Το βότανο του Αγίου Ιωάννη ή βοτάνι του προδρόμου ή σπαθόχορτο ή βάρσαμο ή υπερικό ή βαλσαμόχορτο ή λειχηνόχορτο ή περίκι ή Hypericum perforatum ή Saint John’s wort ανήκει στα αγγειόσπερμα, στην οικογένεια Hypericaceae. Είναι φυτό μέχρι 80 εκατοστά, με πολυετείς ρίζες, λείο αλλά με δύο ανάγλυφες ραβδώσεις κατά μήκος των βλαστών. Φύλλα ωοειδή μέχρι γραμμοειδή, επιφυή, με διαφανείς αδένες που μοιάζουν με τρυπίτσες που έχουν γίνει με βελόνα. Άνθη κίτρινα, με πέταλα και σέπαλα μέχρι 20 εκατοστά που φέρουν μαύρες στίξεις στις άκρες. Στήμονες κοντύτεροι από τα πέταλα. Ζει στις άκρες δρόμων και στα λιβάδια.

10 είδη Hypericum απαντώνται στην Κρήτη: Hypericum hircinum L., Hypericum perforatum L., Hypericum acyferum, Hypericum aegypticum, Hypericum amblycalyx, Hypericum empetrifolium, Hypericum jovis, Hypericum kelleri, Hypericum perfoliatum, Hypericum trichocaulon, Hypericum triquetrifolium.

Πολλά από αυτά είναι ενδημικά.

Ιδιότητες και χρήσεις βαλσαμόχορτου

Τα άνθη, εμβρεγμένα μέσα σε λάδι για τρεις ημέρες, μας δίνουν ένα θαυμάσιο φάρμακο για τα εγκαύματα και τις πληγές (το όνομα σαπαθόχορτο το πήρε, γιατί το χρησιμοποιούσαν στα πολεμικά τραύματα).
Η υπερφορίνη έχει, επίσης, αντιβακτηριδιακές ιδιότητες έναντι Gram-θετικών βακτηριδίων. Είναι τοπική θεραπεία για τις πληγές, τις εκδορές, τα εγκαύματα και το μυϊκό πόνο. Η υπερφορίνη είναι χρήσιμη στην θεραπεία των μολυσμένων τραυμάτων και των φλεγμονωδών παθήσεων του δέρματος. Σε λάδι μπάνιου είναι χρήσιμο για τους ερεθισμούς του δέρματος.
Ο χυμός θεωρείται αφροδισιακός (όχι περισσότερο από 10 γραμμάρια), όπως, επίσης και το αφέψημα (12 γραμμάρια ρίζας και μερικοί σπόροι σε 300 γραμμάρια νερό).
Χρησιμοποιήθηκε και για την υστερία και για τις νεφρικές παθήσεις και ως καλλωπιστικό φυτό.
Χρησιμοποιείται κατά της δυσεντερίας, του ίκτερου, των παθήσεων του συκωτιού, της θρόμβωσης, της ελονοσίας, της οσφυαλγίας και ως επουλωτικό και αιμοστατικό.
Είναι ακόμη διουρητικό κι εμμηναγωγό.
Αν τρίψετε τα φύλλα με τα δάχτυλά σας, αναδίδουν αμέσως μια αρωματική και ρητινώδη οσμή. Το φυτό έχει γεύση πικρή, ανούσια, ελαφρώς αλμυρή και περιέχει δύο χρωστικές: την κίτρινη που βρίσκεται στα πέταλα και διαλύεται στο νερό και την κόκκινη που είναι ρητινώδης και διαλύεται μέσα στο οινόπνευμα και το λάδι. Αυτές οι δύο ουσίες χρησιμεύουν στην βαφή μάλλινων και μεταξωτών υφασμάτων.

Η χρωστική ουσία που έχει το χρώμα του αίματος και αποκαλείται ”το κόκκινο νερό της ζωής” εξάγεται με απόσταξη. Όταν έρθουν σε βράση μέρη του φυτού με το ανάλογο νερό, παράγεται ένα υγρό που, όταν εκτεθεί στον ήλιο για 12-15 ημέρες μέσα σε ένα γυάλινο δοχείο, μεταμορφώνεται σε ένα κόκκινο λάδι που λέγεται βάλσαμο στο οποίο οφείλονται οι περισσότερες θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού.

Παράγεται, επίσης, ένα ηδύποτο. Βάζουμε σε ένα μπουκάλι 300 γραμμάρια άνθη και 500 γραμμάρια οινόπνευμα και παλιό κρασί, τα αφήνουμε στον ήλιο για 15-20 ημέρες και μετά προσθέτουμε μέλι ή πετιμέζι. Δίνεται για τις νεφρικές και ηπατικές παθήσεις, τις πνευμονικές βρογχίτιδες και οποιαδήποτε άλλη πάθηση του πνευμονικού συστήματος. Το σπαθόχορτο προστατεύει από το κακό μάτι.

Έχει την ικανότητα να διώχνει την κακή διάθεση, να αναζωογονεί το πνεύμα, να κατευνάζει τα νεύρα, να απομακρύνει το στρες και τη συναισθηματική φόρτιση. Αν γεμίσουμε το μαξιλάρι μας με φύλλα βάρσαμου, θα σταματήσουν οι αϋπνίες.

Χρησιμοποιείται ως θεραπεία για την κατάθλιψη. Στη Γερμανία, συνήθως, συνταγογραφείται για την ήπια έως μέτρια κατάθλιψη, ειδικά σε παιδιά και εφήβους. Η δράση του οφείλεται στην αναστολή της επαναπρόσληψης ορισμένων νευροδιαβιβαστών. Η αποτελεσματικότητά του θεωρείται παρόμοια με των καθιερωμένων αντικαταθλιπτικών, με ποσοστά παρενεργειών τα μισά από τα νεότερα αντικαταθλιπτικά SSRIs/Selective Serotonin Reuptake Inhibitors και το 1/5 των παλιότερων τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών. Το βότανο του Αγίου Ιωάννη θεωρείται ότι δρα με τον ίδιο σχεδόν ακριβώς τρόπο, όπως το φάρμακο φλουοξετίνη, αλλά χωρίς παρενέργειες.

Τo βότανο του Αγίου Ιωάννη μελετάται για την αποτελεσματικότητά του στην αντιμετώπιση ορισμένων διαταραχών σωματοποίησης.

Ένα σημαντικό συστατικό του χημικό, η υπερφορίνη είναι χρήσιμη για τη θεραπεία του αλκοολισμού.

Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διαχείριση των συμπτωμάτων της ADHD/Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας).

Στη νόσο του Πάρκινσον, επειδή έχει αντιοξειδωτικά ενεργά συστατικά συμβάλει στη μείωση της νευρωνικής εκφύλισης που προκαλείται από την ασθένεια.

Ακόμη, χρησιμοποιείται στα συμπεριφορικά συμπτώματα που σχετίζονται με το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο.

Είναι κατάλληλο για τη θεραπεία του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου.

Τέλος, χρησιμοποιείται για τη μακροχρόνια διαταραχή της μνήμης

Ανεπιθύμητες ενέργειες και αλληλεπιδράσεις με φάρμακα

Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι τα γαστρεντερικά συμπτώματα, η ζάλη, η σύγχυση, η κόπωση και η καταστολή.
Επίσης, μειώνει τα επίπεδα της οιστρογόνα, όπως η οιστραδιόλη, με την επιτάχυνση του μεταβολισμού της και δε θα πρέπει να λαμβάνεται από γυναίκες που παίρνουν αντισυλληπτικά χάπια, καθώς, υπερυθμίζει το κυτόχρωμα CYP3A4 του συστήματος P450 στο ήπαρ.
Το βότανο του Αγίου Ιωάννη, σπάνια, μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε οπτική ευαισθησία στο φως και σε ηλιακά εγκαύματα. Το εκχύλισμα αντιδρά με το φως, τόσο με την ορατή όσο και με την υπεριώδη ακτινοβολία και μπορεί να παράγει ελεύθερες ρίζες, μόρια που μπορούν να βλάψουν τα κύτταρα του σώματος. Αυτές μπορεί να αντιδράσουν με ζωτικής σημασίας πρωτεΐνες στο μάτι και να προκαλέσουν καταρράκτη.
Σε χαμηλές συγκεντρώσεις το βαλσαμόχορτο αναστέλλει την παραγωγή ελεύθερων ριζών τόσο των ελεύθερων κυττάρων όσο και του ανθρώπινου αγγειακού ιστού γιατί το βαλσαμόχορτο έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες.
To βότανο του Αγίου Ιωάννη συνδέεται με επιδείνωση της ψύχωσης σε άτομα που έχουν σχιζοφρένεια.
Η κατανάλωση βαλσαμόχορτου αποθαρρύνεται για τα άτομα με διπολική διαταραχή. Υπάρχει ανησυχία ότι τα άτομα με μείζονα κατάθλιψη, λαμβάνοντας βαλσαμόχορτο μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για τη μανία.
Ενώ, το βαλσαμόχορτο χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των παιδιών με κατάθλιψη, καλό είναι ότι αυτό γίνεται μόνο με ιατρική επίβλεψη.

Φαρμακοκινητικές αλληλεπιδράσεις βαλσαμόχορτου

Το βότανο του Αγίου Ιωάννη έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί πολλαπλές αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα μέσω της επαγωγής του κυτοχρώματος P450, με τα ένζυμα CYP3A4, CYP2C9 και CYP1A2 (γυναίκες μόνο). Η επαγωγή των ενζύμων έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του μεταβολισμού ορισμένων φαρμάκων, οδηγώντας σε μειωμένη συγκέντρωση στο πλάσμα και έχουν και κλινική επίδραση. Τα κύρια συστατικά που πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνα είναι η υπερφορίνη και η αμεντοφλαβόνη.
Το βότανο του Αγίου Ιωάννη έχει, επίσης, αποδειχθεί ότι προκαλεί αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα μέσω της επαγωγής της P-γλυκοπρωτεΐνης (P-gp). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μειωμένη απορρόφηση και αυξημένη κάθαρση ορισμένων φαρμάκων, που οδηγεί σε χαμηλότερη συγκέντρωση στο πλάσμα και ενδεχόμενη χαμηλότερη κλινική αποτελεσματικότητα.

Παραδείγματα φαρμάκων που προκαλούν κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις με το βότανο του Αγίου Ιωάννη

Αντιρετροϊκά (Μη-νουκλεοσιδικοί αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης, αναστολείς πρωτεάσης)
Βενζοδιαζεπίνες, όπως αλπραζολάμη, μιδαζολάμη
Αντισυλληπτικά (Συνδυασμένα από του στόματος αντισυλληπτικά)
Αναστολείς της καλσινευρίνης, δηλαδή ανοσοκατασταλτικά, κυκλοσπορίνη, tacrolimus
Αντιαρρυθμικά, όπως αμιοδαρόνη, φλεκαϊνίδη, mexiletine
Βήτα αποκλειστές όπως μετοπρολόλη, καρβεδιλόλη
Αποκλειστές διαύλων ασβεστίου, όπως βεραπαμίλη, διλτιαζέμη, αμλοδιπίνη
Στατίνες (φάρμακα που μειώνουν τη χοληστερόλη), όπως λοβαστατίνη, σιμβαστατίνη, ατορβαστατίνη
Άλλα: Διγοξίνη, μεθαδόνη, ομεπραζόλη, φαινοβαρβιτάλη, θεοφυλλίνη, βαρφαρίνη, λεβοντόπα, βουπρενορφίνη κ.ά
Ιρινοτεκάνη κ.ά. χημειοθεραπευτικά φάρμακα

Φαρμακοδυναμικές αλληλεπιδράσεις βαλσαμόχορτου

Σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα μπορεί να ανυψώσει την 5-HT/5-hydroxytryptamine/5-υδροξυτρυπταμίνη (σεροτονίνη) στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και μπορεί να συμβάλει στο σύνδρομο της σεροτονίνης, μια δυνητικά απειλητική για τη ζωή ανεπιθύμητη ενέργεια του φαρμάκου.

Φάρμακα που μπορούν να συμβάλουν στην σύνδρομο σεροτονίνης όταν αλληλεπιδρούν με το Βότανο Αγίου Ιωάννη

Αντικαταθλιπτικά ΜΑΟ/αντικαταθλιπτικά που αναστέλλουν τη μονοαμινοξειδάση, τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, SSRIs, SNRIs/Serotonin and norepinephrine reuptake inhibitors/Αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νορεπινεφρίνης, μιρταζαπίνη
Οπιοειδή, όπως Tramadol, μεπεριδίνη (πεθιδίνη), λαιβορφανόλη
Διεγερτικά, όπως Phentermine, διαιθυλοπροπιόνη, αμφεταμίνες, σιβουτραμίνη, κοκαΐνη
Αγωνιστές 5-ΗΤ1, όπως τριπτάνες
Ψυχεδελικά φάρμακα, Μεθυλενοδιοξυμεθαμφεταμίνη (MDMA/3, 4-methylenedioxy-N-methamphetamine), διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSDlysergic acid diethylamide), η ψιλοκυβίνη/ψιλοκύνη, μεσκαλίνη και σχεδόν κάθε σεροτονινεργικό
Άλλα, όπως σελεγιλίνη, τρυπτοφάνη, βουσπιρόνη, λίθιο, λινεζολίδη, 5-ΗΤΡ, δεξτρομεθορφάνη

Συστατικά του βότανου του Αγίου Ιωάννη

Φλαβονοειδή (π.χ. επιγαλλοκατεχίνη, ρουτίνη, υπεροσίδη, ισοκουερσιτίνη, κουερσιτίνη, αμεντοφλαβόνη, biapigenin, astilbin, myricetin, miquelianin, kaempferol, luteolin)
Φαινολικά οξέα (π.χ. χλωρογενικό οξύ, καφεϊκό οξύ, π-κουμαρικό οξύ, φερουλικό οξύ, το ρ-υδροξυβενζοϊκό οξύ, βανιλλικό οξύ)
Ναφθοδιανθρόνες (π.χ. υπερικίνη, ψευδοϋπερικίνη, πρωτοϋπερικίνη, πρωτοψευδοϋπερικίνη)
Φλορογλυκινόλες (π.χ. υπερφορίνη, αδυπερφορίνη)
Τανίνες (προανθοκυανιδίνες)
Πτητικά έλαια (π.χ. 2-methyloctane, εννεάνιο, 2-methyldecane, ενδεκάνιο, α-πινένιο, β-πινένιο, α-τερπινεόλη, γερανιόλη, μυρκένιο, λιμονένιο, καρυοφυλλένιο, humulene)
Κορεσμένα λιπαρά οξέα (π.χ. ισοβαλερικό οξύ (3-μεθυλο-βουτανοϊκό οξύ), μυριστικό οξύ, παλμιτικό οξύ, στεατικό οξύ)
Αλκανόλες (π.χ. 1-τετρακοζανόλη, 1-εξακοζανόλη)
Βιταμίνες και τα ανάλογά τους (π.χ. καροτενοειδή, χολίνη, νικοτιναμίδιο, νικοτινικό οξύ)
Διάφορες άλλες (π.χ. πηκτίνη, β-σιτοστερόλη, εξαδεκάνιο, triacontane, kielcorin, norathyriol)
Περιέχει, επίσης, αιθέρια έλαια που αποτελούνται, κυρίως, από σεσκιτερπένια.

Επιτρέπεται η χορήγηση βαλσαμόχορτου κατά τον τοκετό ή το θηλασμό;

Μειωμένη παραγωγή γάλακτος έχει παρατηρηθεί σε πρόβατα, γεγονός που υποδηλώνει μείωση της παραγωγής γάλακτος ή μετάδοση κάποιας τοξίνης στο γάλα. Δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για τη μείωση της παραγωγής γάλακτος σε μητέρες που λαμβάνουν το Βότανο κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
Το βότανο του Αγίου Ιωάννη, δεν πρέπει να λαμβάνεται κατά την εγκυμοσύνη, ιδίως στο πρώτο τρίμηνο ή κατά τη διάρκεια του θηλασμού, εκτός αν έχει διαγνωστεί κατάθλιψη, οπότε, η χορήγησή του πρέπει να γίνεται πάντα ζυγίζοντας τα οφέλη και τους κινδύνους. H χορήγηση του βοτάνου θεωρείται προτιμότερη από αυτή των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων γιατί έχει πολύ λιγότερες παρενέργειες. Μικρές ποσότητες των δραστικών συστατικών του βαλσαμόχορτου μεταφέρονται μέσω του μητρικού γάλακτος σε ένα μωρό και η μέτρηση των επιπέδων τους μπορεί να γίνει στο αίμα. Η αποτελεσματικότητά του θεωρείται παρόμοια με των καθιερωμένων αντικαταθλιπτικών και δεν έχει παρενέργειες, όπως τα νεότερα αντικαταθλιπτικά SSRIs και τα παλιότερα τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών. Το βότανο του Αγίου Ιωάννη θεωρείται ότι δρα με τον ίδιο σχεδόν ακριβώς τρόπο, όπως το φάρμακο φλουοξετίνη και δεν έχει παρενέργειες όταν χορηγείται στη σωστή δοσολογία.

Βιβλιογραφία

Galeotti N, Vivoli E, Bilia AR, et al: St. John’s wort reduces neuropathic pain through a hypericin-mediated inhibition of the protein kinase Cgamma and epsilon activity. Biochem Pharmacol 79:1327-1336, 2010.
Linde K, Knuppel L: Large-scale observational studies of hypericum extracts in patients with depressive disorders—a systematic review. Phytomedicine 12:148-157, 2005.
Szegedi A, Kohnen R, Dienel A, et al: Acute treatment of moderate to severe depression with hypericum extract WS 5570 (St John’s wort): Randomised controlled double blind non-inferiority trial versus paroxetine. BMJ 330:503, 2005.
Rahimi R, Nikfar S, Abdollahi M: Efficacy and tolerability of Hypericum perforatum in major depressive disorder in comparison with selective serotonin reuptake inhibitors: A meta-analysis. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 33:118-127, 2009.
Kasper S, Volz HP, Moller HJ, et al: Continuation and long-term maintenance treatment with Hypericum extract WS((R)) 5570 after recovery from an acute episode of moderate depression: A double-blind, randomized, placebo controlled long-term trial. Eur Neuropsychopharmacol 18:803-813, 2008.
Linde K, Mulrow CD, Berner M, et al: St John’s wort for depression. Cochrane Database Syst Rev (2):CD000448, 2005.
Linde K, Berner MM, Kriston L: St John’s wort for major depression. Cochrane Database Syst Rev (4):CD000448, 2008.
Rapaport MH, Nierenberg AA, Howland R, et al: The treatment of minor depression with St. John’s Wort or citalopram: Failure to show benefit over placebo. J Psychiatr Res 45:931-941, 2011.
Canning S, Waterman M, Orsi N, et al: The efficacy of Hypericum perforatum (St John’s wort) for the treatment of premenstrual syndrome: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. CNS Drugs 24:207-225, 2010.
Barnes J, Anderson LA, Phillipson JD: St John’s wort (Hypericum perforatum L.): A review of its chemistry, pharmacology and clinical properties. J Pharm Pharmacol 53:583-600, 2001.
Parker V, Wong AH, Boon HS, et al: Adverse reactions to St John’s Wort. Can J Psychiatry 46:77-79, 2001.
Lane-Brown MM: Photosensitivity associated with herbal preparations of St John’s wort (Hypericum perforatum). Med J Aust 172:302, 2000.
Mathijssen RH, Verweij J, de Bruijn P, et al: Effects of St. John’s wort on irinotecan metabolism. J Natl Cancer Inst 94:1247-1249, 2002.