Η χρόνια έκθεση στον αμίαντο προκαλεί καρκίνο
Γράφει ο
Δρ Ιωάννης Κριαράς,
Πνευμονολόγος-Εντατικολόγος, MD, PhD
Η αμιάντωση, ICD–10 J61 ή πνευμονοκονίωση από αμίαντο είναι μια χρόνια φλεγμονώδης και ινώδης ιατρική κατάσταση που επηρεάζει την παρεγχυματικό ιστό των πνευμόνων που προκαλείται από την εισπνοή και την εναπόθεση των ινών αμιάντου. Αυτό συμβαίνει, συνήθως, μετά από μεγάλη και / ή μακρά διάρκεια έκθεσης σε αμίαντο (ιδιαίτερα σε εκείνα τα άτομα που εργάζονται για την παραγωγή ή την τελική χρήση των προϊόντων που περιέχουν αμίαντο) και ως εκ τούτου θεωρείται ως επαγγελματική νόσος των πνευμόνων. Οι άνθρωποι με εκτεταμένη επαγγελματική έκθεση που ασχολούνται με την εξόρυξη, παραγωγή, μεταφορά ή απομάκρυνση του αμιάντου είναι σε κίνδυνο να αναπτύξουν αμιάντωση.
Οι πάσχοντες μπορεί να εμφανίσουν σοβαρή δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή) και βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για ορισμένες κακοήθειες, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα και κυρίως το μεσοθηλίωμα. Η αμιάντωση αναφέρεται συγκεκριμένα στην διάμεση ίνωση του πνευμονικού παρεγχύματος από τον αμίαντο, και όχι στην υπεζωκοτική ίνωση ή το σχηματισμό πλακών.
Η έκθεση στον αμίαντο συνδέεται με τέσσερα κλινικά προβλήματα
- την αμιάντωση
- τις υπεζωκοτικές πλάκες
- τις υπεζωκοτικές συλλογές
- τις κακοήθειες
Ο αμίαντος σαν υλικό έχει πολλές ιδιότητες που τον κάνουν αναντικατάστατο στη σύγχρονη βιομηχανία (ανθεκτικότητα στη θερμότητα, στον ήχο, στην έλξη, στα οξέα και στα αλκάλεα).
Ο αμίαντος είναι ένας αριθμός πυριτιούχων ενώσεων υπό τη μορφή ινών και διακρίνονται:
-στις σερπεντίνες, όπου ανήκει ο χρυσοτίλης με ελικοειδές σχήμα που διασπάται σε μικρότερα ινίδια (λευκός αμίαντος) και χρησιμοποιείται για να γίνει ανθεκτικό το τσιμέντο και τα πλαστικά, ως μονωτικό στα πλοία, σε πλακίδια, σε χρώματα και σε φρένα.
–τις αμφιβόλες, όπου ανήκουν ο αμοσίτης ή καφέ αμίαντος που χρησιμοποιείται ως αντιτριβικό, ο κρικιδολίτης ή κυανούς αμίαντος που χρησιμοποιείται για μεγάλης διαμέτρου πιέσεως σωλήνες, ο ανθοφυλλίτης, ο τρεμολίτης και ο ακτινολίτης.
Ο αμίαντος χρησιμοποιείται σε πλάκες που αποτελούνται από εξαιρετικά λεπτά κρυσταλλικά ινίδια και βρίσκονται το ένα παράλληλα με το άλλο και το μήκος του κάθε ινιδίου είναι μερικά χιλιοστά μέχρι μερικά εκατοστά.
Σήμερα η εκσκαφή γίνεται σε υπόγεια ορυχεία όπου ο κίνδυνος είναι μικρότερος γιατί ο αμίαντος βρίσκεται μέσα στο πέτρωμα, ιδιαίτερα όταν λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα. Μετά το ακατέργαστο υλικό μεταφέρεται στα τριβεία ώστε να γίνει αποχωρισμός ινών, όπου ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος.
Επαγγέλματα με κίνδυνο εκθέσεως σε αμίαντο
-Απασχολούμενοι σε οικοδομικές εργασίες
-Απασχολούμενοι σε μονωτικές εργασίες
-Κατασκευαστές σωληνώσεων
-Κατασκευές ηλεκτρικών γραμμών και τοποθέτηση
-Υδραυλικοί
-Εργαζόμενοι σε ναυπηγεία και μονώσεις πλοίων
-Εργαζόμενοι σε σιδηροδρόμους
-Εργαζόμενοι σε εργασίες κατεδαφίσεως
-Κατασκευαστές και επιδιορθωτές συσκευών που χρησιμοποιείται ο αμίαντος
Όταν επικάθονται οι ίνες αμιάντου στα ρούχα εργαζομένων υπάρχει κίνδυνος να μεταφερθεί και στο οικογενειακό περιβάλλον.
Αυξημένος κίνδυνος αμιαντώσεως, καρκίνου του πνεύμονα και μεσοθηλιώματος υπάρχει σε άτομα που ζουν κοντά σε εργοστάσια που χρησιμοποιούν αμίαντο από περιβαλλοντολογική ρύπανση
Οι αιτίες αμιάντωσης είναι η επαγγελματική έκθεση σε σκόνη ή ίνες αμίαντου, η δευτεροπαθής έκθεση σε οικογένειες εργατών, η εισπνοή σκόνης αμίαντου, η καταστροφή του πνευμονικού παρεγχύματος από μακροφάγα, ενώ οι παράγοντες κινδύνου είναι το κάπνισμα, οι εργάτες αμιάντου και οι εργάτες ορυχείων.
Η αμιάντωση είναι μια μορφή πνευμοκονίωσης που μπορεί να αναπτυχθεί 15-20 ή περισσότερα χρόνια μετά την τακτική έκθεση στον αμίαντο που είναι θερμοάντοχο και μονωτικό υλικό. Χαρακτηρίζεται από διάχυτη διάμεση ίνωση. Προκαλεί πλευρικές πλάκες και μεσοθηλιώματα των πλευρών και του περιτοναίου. Αυξάνει τον κίνδυνο για φυματίωση και καρκίνο των πνευμόνων στους καπνιστές. Η πορεία είναι προοδευτική και χρόνια.
Περισσότερο από 1.000.000 άνθρωποι στον κόσμο έχουν εκτεθεί σε σημαντικά ποσά αμίαντου. Εμφανίζεται σε μεσήλικες 40-75 ετών και είναι ποιο συχνή σε άνδρες.
Παθογένεση αμιάντωσης
Τα σωματίδια του αμίαντου έχουν σχήμα βελόνας και ακολουουν πορεία κατά τον άξονα των βρόγχων και κατακρατούνται στους κάτω λοβούς στους μικρούς αεραγωγούς και τις κυψελίδες όταν οι ίνες είναι 20 μικρά. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ίνες αμιάντου κινούνται κατά τη διαδρομή βρόγχων προς το παρέγχυμα με διαφορετικούς νόμους από τα άλλα σωματίδια, λόγω της ταχύτητας πτώσεως της ίνας που είναι ανάλογη του τετραγώνου της διαμέτρου της ίνας και όχι του μήκους.
Έτσι ίνες με διάμετρο 3-5 μ έχουν μικρή ταχύτητα πτώσεως κι έτσι μπορεί πιο εύκολα να φθάσουν στις κυψελίδες.
Το μήκος της ίνας παίζει ρόλο για την κατακράτηση στο επίπεδο αναπνευστικών βρογχιολίων. Έτσι οι αμφιβόλες που έχουν σχήμα βελόνης και διάμετρο 3μ φθάνουν εύκολα στο πνευμονικό παρέγχυμα, ενώ οι σερπεντίνες με το ελικοειδές σχήμα έχουν μικρότερη πιθανότητα να φθάσουν στις κυψελίδες αν και θεωρητικά όλα τα είδη αμίαντου μπορούν να προακλέσουν πνευμονική ίνωση.
Οι ίνες που δεν φθάνουν στις Κυψελίδες απομακρύνονται με το βλεννοκροσσωτό μηχανισμό με τα μακροφάγα και τα λεμφαγγεία. Ίνες μικρότερες των 10 μ προσλαμβάνονταια από τα μακροφάγα, ενώ οι μεγαλύτερες απομακρύνονται από τα λεμφαγγεία ή μένουν εκεί. Τοπικά αναπτύσσονται έγκλειστα με αμίαντο και γίνεται βαθμιαία αποσύνθεση των ινών και διασπούνται σε μικρότερα ινίδια.
Ο συνεχής ερεθισμός του τοιχώματος της κυψελίδας από την ίνα προκαλεί πάχυνση του επιθηλίου της κυψελίδας και του διάμεσου ιστού ή λόγω των ιόντων μαγνησίου καταστρέφεται το τοίχωμα των κυψελίδων από τα κυψελιδικά μακροφάγα και καταστρέφονται οι γλυκοπρωτεϊνες της κυτταρικής μεμβράνης και αυτό την καθιστά διαπερατή, απελευθερώνονται τα λυσοσωμιακά ένζυμα που διεγείρουν τους ινοβλάστες και αρχίζει η αύξηση συνδετικού ιστού.
Παθολογική ανατομική αμιάντωσης
Μακροσκοπικά υπάρχει τεφρόλευκη ίνωση των κάτω λοβών των πνευμόνων, βρογχεκτασίες και πνεύμονες δίκην μελιτοκηρύθρας, εμφυσηματικές φυσαλίδες και ίνωση. Η κατανομή της ινώσεως στους κάτω λοβούς βοηθά στη διαφορική διάγνωση από άλλες αιτίες ινώσεως, όπως ιδιοπαθή ίνωση, φυματίωση, σαρκοείδωση, χρόνια αλλεργική κυψελιδίτιδα, πυριτίαση που συμβαίνει στους άνω λοβούς. Η ίνωση αρχίζει από τους κάτω λοβούς και επεκτείνεται προς τον υπόλοιπο πνεύμονα.
Μικροσκοπικά υπάρχει εικόνα κυψελιδίτιδος και στους πνεύμονες παρατηρείται πλευρική πάχυνση των τοιχωματικών κυττάρων, πλευρική αποτιτάνωση των τοιχωματιικών κυττάρων, διάμεση φλεγμονή, διάμεση ίνωση, ίνωση του τοιχώματος των τριχοειδών, εκτενής πνευμονική ίνωση, καταστροφή τριχοειδών και κυστικές αλλαγές, με μακροφάγα και έγλειστα αμιάντου και ελεύθερες ίνες αμιάντου. Κοκκία φαιού χρώματος από οξείδιο σιδήρου εναποτίθενται αν το άτομο ζήσει πολλά χρόνια από την καταστροφή των αμιαντικών σωματιδίων.
Σωμάτια αμιάντου βρίσκονται και στα πτύελα αν το άτομο έρχεται σε επαφή με αμίαντο.
Σημεία και συμπτώματα αμιάντωσης
Η νόσος εμφανίζεται 15-20 έτη μετά από συνεχή έκθεση σε αμίαντο.
Το κύριο σύμπτωμα της αμιάντωσης είναι γενικά η αργή έναρξη της δύσπνοιας, ειδικά στην άσκηση.
Κλινικά προχωρημένες περιπτώσεις αμιάντωσης μπορεί να οδηγήσουν σε αναπνευστική ανεπάρκεια.
Με την ακρόαση των πνευμόνων, ο γιατρός μπορεί να ακούσει εισπνευστικούς ρόγχους.
Τα σημεία και συμπτώματα της αμιάντωσης είναι:
- Θωρακική δυστροφία
- Πληκτροδακτυλία
- Τρίζοντες και τελοεισπνευστικοί μη μουσικοί ρόγχοι
- Κυάνωση
- Δύσπνοια προσπάθειας
- Ιστορικό έκθεσης σε αμίαντο 10 χρόνια πριν
- Κακουχία
- Μη παραγωγικός βήχας
- Πλευριτικό υγρό
- Πλευριτικός πόνος
- Πνευμονική υπέρταση
Διαφορική διάγνωση αμιάντωσης
Άλλες πνευμονιοκονιώσεις, όπως σιδήρωση, στάνωση από εισπνοή οξείδιου του κασίτερου, βαρίτωση, πνευμονοκονίαση ανθρακωρύχου, πυριτίαση, τάλκωση, νόσος shaver’s πρέπει να αποκλειστούν.
Διάγνωση αμιάντωσης
–Υποξαιμία.
-Στην βρογχοσκόπηση στην έκπλυση την βρογχοκυψελιδική βρίσκονται μακροφάγα και ίνες αμίαντου.
–Το χαρακτηριστικό εύρημα της πνευμονικής λειτουργίας σε αμιάντωση είναι μια περιοριστική αναπνευστική βλάβη. Αυτό εκδηλώνεται ως μια μείωση των πνευμονικών όγκων, ιδιαίτερα στη ζωτική χωρητικότητα (VC) και τη συνολική χωρητικότητα των πνευμόνων (TLC). Η TLC μπορεί να μειωθεί μέσω της κυψελιδικής πάχυνσης του τοιχώματος. Η λειτουργία των μεγάλων αεραγωγών, όπως αντανακλάται από τη FEV1/FVC, είναι γενικά καλά διατηρημένη. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, η δραστική μείωση της λειτουργίας των πνευμόνων, λόγω της ακαμψίας των πνευμόνων και μειωμένης TLC μπορεί να προκαλέσει δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια (πνευμονική). Εκτός από περιοριστική νόσο, η αμιάντωση μπορεί να προκαλέσει μείωση της ικανότητας διάχυσης και αρτηριακή υποξαιμία.
Λειτουργικές δοκιμασίες πνευμόνων
- Ελαττωμένη ζωτική χωρητικότητα
- Ελαττωμένη ολική πνευμονική χωρητικότητα
- Φυσιολογικός λόγος FEV1 / FVC
- Ελαττωμένη ικανότητα διάχυσης
–Στον απεικονιστικό έλεγχο παρατηρείται δυσλειτουργία των αρτηριακών τριχοειδών και στένωση των μικρών βρόγχων με αποτιτανώσεις στις πλευριτικές πλάκες, ακανόνιστη γραμμική θολερότητα, πλευριτικό υγρό άμφω, πλευριτική πάχυνση, διάμεση ίνωση και πνεύμονες δίκην μελισσοκηρήθρας. Τα ευρήματα, συνήθως, εμφανίζονται ως μικρές, ακανόνιστες σκιάσεις παρεγχύματος, κυρίως στις βάσεις των πνευμόνων.
Η CT υψηλής ανάλυσης (HRCT) είναι πιο ευαίσθητη και από την απλή ακτινογραφία στην ανίχνευση πνευμονικής ίνωσης. Περισσότερο από το 50% των ατόμων που έχουν προσβληθεί με αμιάντωση αναπτύσσουν πλάκες στον υπεζωκότα. Τα ακτινολογικά ευρήματα στην αμιάντωση μπορεί να εξελίσσονται αργά ή παραμένουν στατικά, ακόμη και εν απουσία περαιτέρω έκθεσης στον αμίαντο. Η ταχεία εξέλιξη υποδεικνύει μια άλλη διάγνωση.
Τα γενικά διαγνωστικά κριτήρια για την αμιάντωση είναι:
- Αποδεικτικά στοιχεία δομικής παθολογίας σύμφωνη με αμιάντωση, όπως τεκμηριώνεται από την απεικόνιση ή την ιστολογική έκθεση
- Αποδεικτικά στοιχεία της επαγγελματικής και περιβαλλοντικής έκθεσης
- Αποκλεισμός άλλων αιτιολογικών ευρημάτων
Η μη φυσιολογική ακτινογραφία θώρακος και η ερμηνεία είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες για τον καθορισμό της παρουσίας της πνευμονικής ίνωσης. Τα ευρήματα, συνήθως, εμφανίζονται ως μικρές, ακανόνιστες σκιάσεις παρεγχύματος, κυρίως στις βάσεις των πνευμόνων.
Θεραπεία αμιάντωσης
Δεν υπάρχει καμία θεραπευτική αγωγή για την αμιάντωση.
Η οξυγονοθεραπεία στο σπίτι είναι συχνά απαραίτητη για να ανακουφίσει την δύσπνοια και την υποκείμενη υποξία.
Η υποστηρικτική θεραπεία των συμπτωμάτων περιλαμβάνει αναπνευστική φυσιοθεραπεία για αφαίρεση των εκκρίσεων από τους πνεύμονες με ορθοστατική αποχέτευση, πλήξεις στο στήθος κι αντιβιοτικά για τις λοιμώξεις. Φάρμακα εισπνεόμενα με νεφελοποιητή (βρογχοδιασταλτικά) μπορεί να συνταγογραφηθούν για να ρευστοποιήσουν τις εκκρίσεις και δίνεται θεραπεία για τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.
Τα κορτικοειδή μόνο συμπτωματική ανακούφιση προσφέρουν. Επίσης, μπορεί να απαιτηθούν διουρητικά και δακτυλίτιδα.
Ανοσοποίηση κατά της πνευμονιοκοκκικής πνευμονίας και ετήσιος εμβολιασμός κατά της γρίπης χορηγείται λόγω της αυξημένης ευαισθησίας για τις ασθένειες.
Οι ασθενείς βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για ορισμένες κακοήθειες. Εάν ο ασθενής καπνίζει, προτείνεται διακοπή καπνίσματος. Περιοδικός προσυμπτωματικός έλεγχος, με ακτινογραφίες θώρακος, και κλινική αξιολόγηση και αξονική θώρακος υψηλής ευκρίνειας και λειτουργικές δοκιμασίες πνευμόνων προτείνονται.
Πρόληψη αμιάντωσης
Η προφύλαξη αποτελεί το ουσιαστικότερο μέτρο αντιμετώπισης. Η πνευμονική νόσος είναι μη αντιστρεπτή.
Πρόγνωση αμιάντωσης
- Η σοβαρότητα εξαρτάται από τη διάρκεια και την ένταση έκθεσης
- Η πνευμονική νόσος είναι μη αντιστρεπτή
- Αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο του πνεύμονα σε καπνιστές
- Αυξημένος κίνδυνος για μεσοθηλιώματα
- Αυξημένος κίνδυνος για φυματίωση
Επιπλοκές αμιάντωσης
- -Καρκίνωμα πλακωδών κυττάρων πνεύμονα
- -Αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα
- -Πλευριτικό μεσοθηλίωμα
- -Περιτοναϊκό μεσοθηλίωμα
- -Διάχυτη διάμεση πνευμονική ίνωση
- -Περιοριστικές νόσοι πνευμόνων
- -Ασφυξία
- Διαβάστε, επίσης,
- Πλευρίτιδα
- Γνωστοί παράγοντες που προκαλούν καρκίνο
- Διαφορική διάγνωση πλευρίτιδας
- Παρακέντηση υπεζωκότα
- Επαγγελματικοί καρκίνοι
www.emedi.gr