Σύνδρομο χεριών ποδιών

Το σύνδρομο χεριών-ποδιών το προκαλούν τα φάρμακα της θεραπείας του καρκίνου

Γράφει η 

Δρ Σάββη Μάλλιου Κριαρά 

Ειδικός Παθολόγος-Ογκολόγος, MD, PhD 

Το σύνδρομο χεριών-ποδιών, ICD-10 Y43.1-Y43.3, ή παλαμοπελματιαία ερυθροδυσαισθησία ή ερύθημα που προκαλείται από τη θεραπεία του καρκίνου ή τοξικό ερύθημα των παλαμών και των πελμάτων ή αντίδραση Burgdorf είναι μια παρενέργεια που μπορεί να προκύψει από διάφορους τύπους χημειοθεραπείας ή βιολογικής θεραπείας με φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του καρκίνου.

Το σύνδρομο χεριών-ποδιών περιλαμβάνει ερυθρότητα, οίδημα, μούδιασμα και την απολέπιση (αποφολίδωση του δέρματος) στις παλάμες των χεριών και τα πέλματα των ποδιών (και, περιστασιακά, στα γόνατα, στους αγκώνες, και αλλού) που μπορεί να συμβεί μετά τη θεραπεία σε ασθενείς με καρκίνο.

Το σύνδρομο χεριών-ποδιών παρατηρείται, επίσης, σπάνια, σε δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Το ερύθημα των άκρων, συνήθως, εξαφανίζεται μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά τη διακοπή των φαρμάκων.

Για παράδειγμα, η καπεσιταμπίνη (Xeloda), το 5-Flurouracil (5FU), η δοξορουμπικίνη σε συνεχή έγχυση, η λιποσωμιακή δοξορουμπικίνη (Caelyx), και η υψηλή δόση ιντερλευκίνης-2, μπορούν να προκαλέσουν αυτή την αντίδραση του δέρματος σε κάποιους ασθενείς.

Αιτίες του συνδρόμου χεριών και ποδιών

Η αιτία είναι άγνωστη. Οι υπάρχουσες θεωρίες με βάση το γεγονός ότι μόνο τα χέρια και τα πόδια εμπλέκονται, συνήθως, εστιάζονται στις διαφορές θερμοκρασίας, στην ανατομία των αγγείων, στις διαφορές των κυττάρων (ταχέως διαιρούμενα επιδερμικά κύτταρα) και τους αδένες.

Το σύνδρομο χεριών και ποδιών συμβαίνει όταν τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του καρκίνου επηρεάζουν την ανάπτυξη των κυττάρων του δέρματος ή τα τριχοειδή (μικρά αιμοφόρα αγγεία) στα χέρια και τα πόδια. Μόλις το φάρμακο βγει έξω από τα αιμοφόρα αγγεία, βλάπτει τους περιβάλλοντες ιστούς. Αυτό μπορεί να προκαλέσει τα συμπτώματα του συνδρόμου χεριών-ποδιών που κυμαίνονται από ερυθρότητα και οίδημα μέχρι δυσκολία κατά τη βάδιση.

Μερικές θεραπείες είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν το σύνδρομο χεριών-ποδιών από άλλες.

Τα φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν το σύνδρομο χεριών-ποδιών είναι:

•      Axitinib (Inlyta ®)
•      Cabozantinib (Cometriq ®)
•      Capecitabine (Xeloda ®)
•      Cytarabine (Cytosar-U ®)
•      Docetaxel (Docefrez ®, Taxotere ®)
•      Floxuridine (FUDF)
•      5-FU (Adrucil ®)
•      Ιdarubicin(Idamycin ®)
•      Doxorubicin Liposome (Doxil ®)
•      Doxorubicin (Adriamycin ®)
•      Sunitinib (Sutent ®)
•      Sorafenib (Nexavar ®)
•      Pazopanib (Votrient ®)
•      Paclitaxel (Τaxol ®)
•      Vemurafenib (Zelboraf ®)
•      Regorafenib (Stivarga ®)

Οι στοχευμένες θεραπείες του καρκίνου, όπως οι αναστολείς τυροσινικής κινάσης, ιδίως το sorafenib και το sunitinib, έχουν, επίσης, συσχετιστεί με μια υψηλή συχνότητα εμφάνισης ερυθήματος των άκρων. Ωστόσο, το ερύθημα των άκρων από τους αναστολείς τυροσινικής κινάσης φαίνεται να διαφέρει, κάπως, από το ερύθημα των άκρων που οφείλεται στα κλασικά φάρμακα χημειοθεραπείας.

Μετά τη χορήγηση της χημειοθεραπείας, μικρές ποσότητες του φαρμάκου μπορούν να διαρρεύσουν από τα πολύ μικρά αιμοφόρα αγγεία που ονομάζονται τριχοειδή αγγεία στις παλάμες των χεριών και τα πέλματα των ποδιών.

Η έκθεση των χεριών και των ποδιών σας στη θέρμανση, καθώς και η τριβή και ο τραυματισμός στις παλάμες και τα πέλματα αυξάνει την ποσότητα του φαρμάκου στα τριχοειδή αγγεία και αυξάνει και την ποσότητα της διαρροής έξω από αυτά. Αυτή η διαρροή μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα δερματικό εξάνθημα, οίδημα, ερυθρότητα, ευαισθησία ή πόνο και, ενδεχομένως, απολέπιση των παλαμών και των πελμάτων. Η ερυθρότητα αυτή, μοιάζει με ηλιακό έγκαυμα.

Δεν αναπτύσσουν όλοι που είναι σε  θεραπεία με αυτά τα φάρμακα το σύνδρομο. Η σοβαρότητα του συνδρόμου χεριών-ποδιών μπορεί να ποικίλει από άτομο σε άτομο, ακόμη και μεταξύ των ανθρώπων που παίρνουν το ίδιο φάρμακο για την ίδια μορφή καρκίνου.

Κλινικά συμπτώματα του συνδρόμου χεριών ποδιών

Τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν σε λίγες ημέρες ή και μήνες μετά τη χορήγηση του εμπλεκόμενου φαρμάκου, ανάλογα με τη δόση και την ταχύτητα χορήγησης. Οι πρώτες εμπειρίες του ασθενούς είναι τσούξιμο και/ή μούδιασμα στις παλάμες και τα πέλματα που εξελίσσεται σε οδυνηρό, συμμετρικό, και καλά οριοθετημένο οίδημα και κόκκινες πλάκες. Αυτό ακολουθείται από απολέπιση του δέρματος και υποχώρηση των συμπτωμάτων.

Διάγνωση του συνδρόμου χεριών ποδιών

Το επώδυνο κόκκινο οίδημα των χεριών και των ποδιών σε έναν ασθενή που λαμβάνει χημειοθεραπεία είναι, συνήθως, αρκετό για να γίνει η διάγνωση. Το πρόβλημα μπορεί επίσης να προκύψει σε ασθενείς μετά από μεταμόσχευση μυελού των οστών, αλλά τα κλινικά και ιστολογικά χαρακτηριστικά μπορεί να είναι παρόμοια με τις δερματικές εκδηλώσεις της οξείας ασθένειας (3 πρώτες εβδομάδες) μοσχεύματος έναντι ξενιστή. Καθώς ο χρόνος προχωρά, οι ασθενείς με την πρόοδο της νόσου μοσχεύματος έναντι ξενιστή αναπτύσσουν συμπτώματα και σε άλλα μέρη του σώματος, ενώ η το σύνδρομο χεριών και ποδιών παραμένει περιορισμένο στα χέρια και τα πόδια. Η βιοψία μπορεί να κάνει διαφοροδιάγνωση.

Ανάλογα με τη βαρύτητα το σύνδρομο χεριών-ποδιών διακρίνεται σε:

Βαθμού 1: ερύθημα, δυσαισθησία/παραισθησία, μυρμηκίαση, ανώδυνο οίδημα ή ερύθημα των χεριών και /ή των ποδιών και κακουχία η οποία δεν επηρεάζει τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.

Βαθμού 2: επώδυνο ερύθημα και οίδημα των χεριών και/ή των ποδιών και κακουχία που έχει σαν αποτέλεσμα την αδυναμία του ασθενούς να εργαστεί ή να εκτελέσει τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.

Βαθμού 3: απολέπιση, εξέλκωση, φλύκταινες και έντονος πόνος των χεριών και/ή των ποδιών και έντονη κακουχία που κάνει τον ασθενή ανίκανο να εργαστεί ή να εκτελέσει τις δραστηριότητες της καθημερινής του ζωής.

Πρόληψη του συνδρόμου χεριών-ποδιών

Η πρόληψη είναι πολύ σημαντική στην προσπάθεια να μειωθεί η ανάπτυξη του συνδρόμου χεριών-ποδιών. Υπάρχουν ορισμένες πρακτικές συμβουλές που θα σας βοηθήσουν στη πρόληψη του συνδρόμου χεριών-ποδιών και θα βοηθήσουν να ελαττωθεί η σοβαρότητα και η ένταση των συμπτωμάτων που πιθανώς να αναπτυχθούν.

Αυτές περιλαμβάνουν την τροποποίηση ορισμένων από τις συνήθεις καθημερινές σας δραστηριότητες για να μειωθεί η τριβή, οι τραυματισμοί και η έκθεση στη θερμότητα για τα χέρια και τα πόδια σας, για το χρονικό διάστημα της θεραπείας.

Το σύνδρομο χεριών ποδιών είναι, συνήθως, χειρότερο κατά τη διάρκεια των έξι πρώτων εβδομάδων της θεραπείας με στοχευμένες θεραπείες, όπως axitinib, cabozantinib, regorafenib, sorafenib, sunitinib και pazopanib.

Με τις χημειοθεραπείες, αυτό εμφανίζεται, συνήθως, μετά από δύο έως τρεις μήνες.

Οι παρακάτω συμβουλές μπορεί να βοηθήσουν:

-Αποφύγετε την παρατεταμένη έκθεση των χεριών και των ποδιών σε ζεστό νερό, όπως το πλύσιμο των πιάτων ή τα μεγάλης διάρκειας ντους.  

-Η μικρής διάρκειας ντους με χλιαρό-δροσερό νερό θα μειώσει την ερυθρότητα. Σκουπίστε το δέρμα σας προσεκτικά, απαλά χωρίς να το τρίβετε, με μια μαλακή πετσέτα μετά το ντους.

-Αποφύγετε δραστηριότητες που προκαλούν αδικαιολόγητη τριβή, πίεση ή τραυματισμούς στα χέρια ή τα πόδια σας κατά τη διάρκεια της θεραπείας, όπως τρέξιμο, γυμναστική ή αθλήματα, όπως τένις ή το περπάτημα μεγάλων αποστάσεων.

-Αποφύγετε την επαφή με δραστικές χημικές ουσίες που περιέχονται στα απορρυπαντικά πλυντηρίων, ρούχων ή τα προϊόντα οικιακού καθαρισμού.

-Αποφύγετε τη χρήση ελαστικών γαντιών χωρίς επένδυση, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στο πλύσιμο των πιάτων καθώς παγιδεύουν τη θερμότητα και τον ιδρώτα από το δέρμα σας. Μια καλή πρακτική είναι να χρησιμοποιείτε βαμβακερά γάντια.

-Αποφύγετε τη χρήση εργαλείων ή οικιακών αντικειμένων που απαιτούν τη πίεση του χεριού σας σε μια σκληρή επιφάνεια, όπως εργαλεία κήπου, μαχαίρια, κατσαβίδια κ.ά.

-Ανυψώστε τα χέρια και τα πόδια σας όταν κάθεστε ή έχετε ξαπλώσει.

-Να φοράτε φαρδιά, καλά αεριζόμενα και μαλακά ρούχα και παπούτσια.

-Δροσίστε τα χέρια και τα πόδια σας με δροσερές κομπρέσες (βρεγμένες πετσέτες) για 15 έως 20 λεπτά κάθε φορά. (Αποφύγετε την εφαρμογή πάγου απευθείας στο δέρμα). Το κρύο μπορεί να παρέχει προσωρινή ανακούφιση από τον πόνο και την ευαισθησία που προκαλούνται από το σύνδρομο χεριών-ποδιών.

-Αποφύγετε την έκθεση σε πηγές θερμότητας, όπως τις σάουνες, τον ήλιο, το τζάκι ή το καλοριφέρ.

-Εφαρμόστε απαλά ενυδατικές κρέμες φροντίδας δέρματος για να κρατήσετε τα χέρια και τα πόδια σας υγρά, μαλακά και ενυδατωμένα. Αποφύγετε το τρίψιμο ή το μασάζ στα χέρια και τα πόδια σας. Μαλακτικές κρέμες παρέχουν εξαιρετική ενυδάτωση στα χέρια και τα πόδια σας.

-Προσπαθήστε να μην περπατάτε ξυπόλητοι. Χρησιμοποιήστε μαλακές παντόφλες και χοντρές φαρδιές κάλτσες για να μειώσετε την τριβή στα πόδια σας.

-Επισκεφθείτε έναν ποδίατρο (που ειδικεύεται στις παθήσεις των ποδιών) για να αφαιρέσετε κάλους ή /και χοντρά νύχια.

Θεραπεία του συνδρόμου χεριών-ποδιών

Ο ογκολόγος μπορεί να μειώσει τη δόση της θεραπείας σας ή να τροποποιήσει το πρόγραμμά της. Εάν είναι απαραίτητο, ο ογκολόγος μπορεί να διακόψει προσωρινά ή τελείως τη θεραπεία, έως ότου τα συμπτώματα του συνδρόμου χεριών-ποδιών βελτιωθούν.

Με τη χορήγηση φαρμάκων που είναι γνωστό ότι προκαλούν το σύνδρομο χεριών-ποδιών, τοπικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Αυτά περιλαμβάνουν τα τοπικά κορτικοστεροειδή, με ισχυρή αντιφλεγμονώδη, αγγειοσυσπαστική και αντικνησμώδη δράση.

Ενυδατικές κρέμες φροντίδας δέρματος κρατούν τα χέρια και τα πόδια σας υγρά, μαλακά και ενυδατωμένα. Μαλακτικές ενυδατικές αλοιφές παρέχουν εξαιρετική ενυδάτωση στα χέρια και τα πόδια σας. Επιπλέον, τοπικές ενυδατικές απολεπιστικές κρέμες με ουρία ή σαλικυλικό οξύ μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

Η ανακούφιση από τον πόνο γίνεται με παυσίπονα, όπως η παρακεταμόλη, η ιβουπροφαίνη, η ναπροξένη ή το celecoxib.

Η λήψη βιταμίνης Β6 (πυριδοξίνη), μπορεί να είναι ευεργετική για την πρόληψη και τη θεραπεία της παλαμο-πελματιαίας ερυθροδυσαισθησίας.

Επίσης, οι κρέμες με πυριδοξίνη, ουρία και αλλαντοΐνη βοηθούν.

Πρόγνωση του συνδρόμου χεριών ποδιών

Το σύνδρομο χεριών και ποδιών επαναλαμβάνεται πάντα με την επανέναρξη της θεραπείας. Η μακροπρόθεσμη θεραπεία μπορεί, επίσης, να οδηγήσει στην εμφάνιση του συνδρόμου. Τα συμπτώματα υποχωρούν 1-2 εβδομάδες μετά τη διακοπή της θεραπείας.

Να προτιμάτε τις φυσικές θεραπείες για τον καρκίνο, σύμφωνα με το Μοριακό Προφίλ του Όγκου

Η ζωή είναι πολύτιμη.

Η ζωή είναι δική σας. Πάρτε την στα χέρια σας!

Διαβάστε, επίσης,

Η καπεσιταμπίνη σβήνει τα δακτυλικά αποτυπώματα

Capecitabine

Δερματικές αντιδράσεις σε στοχευμένες θεραπείες

Θεραπεία για τις ουλές

www.emedi.gr